Radyoterapi kanserin en yaygın kullanılan tedavilerinden biridir. Radyasyon tedavisinin diğer adlandırmaları radyasyon terapisi, radyoterapi, ışın tedavisi veya x-ışını tedavisidir.
Radyoterapi, kanser hücrelerini yok etmek veya hasara uğratmak için x- ışını, gamma ışınları, elektron ışınları veya protonlar gibi yüksek enerjili tanecikleri veya dalgaları kullanır.
Hücrelerimiz normal olarak büyür ve yeni hücrelere bölünürler. Ancak kanser hücreleri, normal hücrelerin çoğundan daha hızlı büyür ve bölünür. Radyasyon, hücrelerin içindeki DNA’da küçük kırılmalar oluşturarak çalışır. Bu kırılmalar kanser hücrelerinin büyüme ve bölünmelerini engeller ve ölmelerine sebep olur. Çevredeki normal hücreler de radyasyondan etkilenebilir ancak çoğu iyileşir ve olması gerektiği gibi çalışmaya devam eder.
Tüm vücudu kanserle savaşan ilaçlara maruz bırakan kemoterapinin aksine radyoterapi, genellikle bölgesel bir tedavidir. Birçok vakada yalnız tedavi edilen vücut bölgesi hedeflenir ve etkilenir. Radyoterapi, çevre sağlıklı dokulara mümkün olduğunca az hasar vererek kanser hücrelerine zarar verecek şekilde planlanır.
Bazı radyasyon tedavileri (sistemik radyoterapi) damar yoluyla veya ağızdan verilen radyoaktif maddeler kullanır. Radyasyonun bu türü vücudu baştan sona geziyor olsa da radyoaktif madde başlıca tümörün bulunduğu alanda birikir, bu yüzden vücudun kalanına etkisi azdır.
Kanser hastalarının yarısından fazlası radyoterapi alır. Bazı durumlarda radyoterapi, kanser için gerekli olan tek tedavidir.
Radyoterapinin birçok türü vücudun tüm kısımlarına erişmez, bu durum vücutta birçok yere yayılan kanserlerin tedavisinde etkili olmadığını anlatır. Yine de radyoterapi, tek başına veya diğer tedaviler ile birlikte birçok kanser türünün tedavisinde kullanılabilir. Radyoterapinin kullanım alanlarından bazıları yazının devamında anlatılacaktır.
Bazı kanserler radyasyona karşı çok hassastır. Böyle vakalarda radyasyon kanserin küçültülmesi veya tamamen ortadan kaldırılması için kullanılabilir. Bazı vakalarda öncelikle birkaç kür kemoterapi verilebilir. Bazen ise radyoterapi cerrahi öncesi tümörün küçültülmesinde (neoadjuvan terapi) veya cerrahi sonrası kanserin tekrarlamasının engellenmesine yardımcı olmakta (adjuvan terapi) kullanılabilir.
Hem radyoterapi hem cerrahi ile tedavi edilebilecek belirli kanserlerde, radyoterapi tercih edilen tedavi olabilir. Çünkü radyasyon daha az hasara neden olur ve organın tedavi sonrası normal çalışmasını sürdürmesi daha olasıdır.
Bazı kanser türlerinde radyoterapi ile kemoterapi birlikte uygulanabilir.
Belirli kemoterapi ilaçları (radyosensitizerler), kanser hücrelerini radyasyona daha hassas hale getirerek radyoterapinin daha iyi çalışmasına yardım ederler. Kemoterapi ve radyoterapiyi bir arada almanın sakıncası ise yan etkilerin sıklıkla daha kötü olmasıdır.
Eğer birden fazla türde kanser tedavisine ihtiyaç duyacaksanız, kanser bakım ekibiniz tedaviyi planlamak üzere sizinle çalışacaklardır.
Kanser ilk başladığı yerden diğer vücut bölgelerine yayılabilir. Doktorlar sıklıkla BT veya MRI gibi görüntüleme yöntemlerinde görünmese dahi birkaç kanser hücresinin yayılmış olduğunu farz ederler. Bazı vakalarda, kanserin en çok yayıldığı bölge radyasyon ile tedavi edilerek kanser hücreleri tümör haline gelmeden öldürülür. Örneğin belli akciğer kanseri türlerinde hastalar, baş bölgesine koruyucu (profilaktik) radyoterapi alır çünkü bu kanser türleri sıklıkla beyne yayılır. Bazen -özellikle tümör ile kanserin yayılabileceği bölge yakın ise- gelecekte oluşabilecek kanserden koruyan radyoterapi, var olan kanseri tedavi edecek olanla aynı anda verilebilir.
Bazen kanser tedavi edilebilecek olandan çok daha fazla yayılır. Ancak bu tümörlerin bazıları hala daha küçük hale getirmek üzere tedavi edilebilir ve böylelikle hasta kendini daha iyi hisseder. Radyasyon; ağrı, yutma ve soluma güçlüğü, bağırsak tıkanıklıkları gibi ileri evre kanserlerden kaynaklanan sorunları hafifletebilir. Bu durum palyatif radyoterapi olarak adlandırılır.
Eğer bir hastada kanser tekrarladıysa, radyoterapi kanseri veya ilerlemiş kanserin sebep olduğu belirtileri tedavi etmek amacıyla uygulanabilir. Rekürrens sonrası radyoterapi kullanılıp kullanılmayacağı birçok faktöre bağlıdır. Örneğin eğer kanser daha önceden radyasyon verilip tedavi edilen bir bölgede yeniden ortaya çıktıysa aynı alana yeniden radyasyon vermek mümkün olmayabilir.
Bu durum daha önce kullanılan radyasyon miktarına göre değişiklik gösterir. Bazı örneklerde ise radyoterapi aynı alana veya farklı bölgelere uygulanabilir. Tümörlerin bazıları radyoterapiye iyi yanıt vermez ve bu kanserlerde rekürrensin tedavisinde radyoterapi kullanılmayabilir.
Radyoterapi şu 3 yolla verilebilir:
• Eksternal radyoterapi (eksternal ışın tedavisi). Tümör içine doğrudan yüksek enerjili ışınları yönlendiren, vücudun dışında bulunan bir cihaz kullanılır. Birçok hasta haftalar boyu eksternal radyoterapi alır. İşlem bir hastanede veya tedavi merkezinde, hastanın tedaviyi alıp evine döneceği şekilde yapılır.
• İnternal radyoterapi. Aynı zamanda brakiterapi olarak da adlandırılır. Radyoaktif bir kaynak, tümöre yakın veya tümörün içinde olacak şekilde vücuda yerleştirilir.
• Sistemik radyasyon. Radyoterapi ilaçları belli kanser türlerini tedavi etmek üzere ağız yoluyla veya damar içine verilir. Bu yöntemle ilaç tüm vücudu dolaşmış olur.
Alabileceğiniz radyoterapi şekli, kanserinizin türüne ve nerede yerleştiğine bağlıdır. Bazı vakalarda birden çok yöntem kullanılır.
Radyoterapi esnasında, iyi eğitimli tıbbi uzmanlardan oluşan bir ekip sizinle ilgilenecektir. Bu ekipte şu kişiler bulunur:
• Radyasyon onkolojisti. Bu hekimler özel olarak kanseri radyasyon ile tedavi etmekte uzmanlaşmıştır. Radyoterapi planınızı yönetirler.
• Radyasyon fizikçisi. Radyasyon fizikçisi, radyasyon ekipmanlarının doğru çalıştığından ve radyasyon onkolojisti tarafından reçete edilen dozun tam olarak verildiğinden emin olacak kişidir.
• Dozimetrist. Bu kişiler radyasyon fizikçisi tarafından yönetilir ve radyasyon onkolojistine tedavi planlamasında yardımcı olur.
• Radyoterapist veya radyoterapi teknolojisti. Bu kişiler radyoterapi ekipmanlarını çalıştırır ve her tedavide sizi konumlandırır.
• Radyoterapi hemşiresi. Radyoterapi hemşireleri kanser tedavisi için özel eğitim almışlardır ve size hem radyoterapi hem de yan etkileri yönetmeniz hakkında bilgi verebilirler.
Ayrıca diyetisyen, fizyoterapist, tıbbi veya klinik sosyal hizmet uzmanı, diş hekimi veya dental onkolojist ya da diğer sağlık çalışanları ile görüşmeye ihtiyacınız olabilir.
Radyoterapinin ikinci bir kansere yakalanma olasılığını az da olsa artırdığı uzun zamandır bilinmektedir. Bu durum, doktorların her tedavide riskleri ve yararları tartarken düşünmeleri gereken yan etkilerden biridir. Birçok vakada tedavi kaynaklı ikinci kanser riski küçüktür ve kanseri tedavi etmenin yararları ağır basar ancak risk sıfır değildir. Her vakanın farklı olmasının birçok sebebinden biri de budur ve her hasta kendisine uygun olan tedaviye karar verilmesinin bir parçası olmalıdır.
Eğer kanser tedavi ekibiniz radyoterapiyi öneriyorsa bunun nedeni alacağınız faydanın olası yan etkilere ağır bastığına inanmalarıdır. Yine de karar size aittir. Olası faydalar ve risklere dair mümkün olduğunca fazla bilgi edinmek radyoterapinin size uygunluğuna emin olmanızda yardımcı olabilir.
Kadınlarda: Radyasyon alırken hamile olmamak önemlidir çünkü bebeğin gelişimine zarar verebilir. Eğer hamile kalma olasılığınız varsa doktorunuz ile doğum kontrol yöntemleri hakkında görüştüğünüze emin olun.
Eğer hamileyseniz veya şüpheliyseniz hemen doktorunuza bildirin.
Erkeklerde: Radyoterapi alırken çocuk sahibi olmuş erkeklerin çocuklarında radyasyonun etkileri hakkında çok fazla bilgi yoktur. Bundan dolayı doktorlar, erkeklere tedavi sırasında ve sonraki birkaç haftada çocuk sahibi olmamalarını önerir. Bu konuda daha fazla bilgi edinmek için doktorunuza danışın.
Tedavi öncesinde doktorunuzun size radyasyonun nasıl yardımcı olacağını, olası riskleri, kullanılacak radyasyon türünü ve diğer tedavi seçeneklerini açıkladığına dair bir izin belgesi imzalamanız gerekecektir. Belgeyi imzalamadan önce tüm sorularınızın yanıtlanması imkanına sahip olduğunuza emin olun. Sormak isteyebileceğiniz bazı sorular şunlardır:
• Benim sahip olduğum kanser türünde radyoterapinin amacı nedir? Tümörü yok etmek mi küçültmek mi? Kanserin yayılmasını önlemek mi durdurmak mı? Kanserin tekrarlaması ihtimalini azaltmak mı?
• Eğer cerrahi sonrası radyoterapi uygulanırsa kalan kanser hücrelerinin öldürülme ihtimali nedir? Cerrahi yerine radyoterapi uygulanabilir mi?
• Radyoterapi aldığımda/almadığımda kanserin yayılma veya tekrarlama ihtimali nedir?
• Hangi radyoterapi türünü alacağım?
• Başka tedavi seçenekleri var mı?
• Tedaviye hazır olmak adına neler yapabilirim?
• Tedavi öncesi yemek yiyebilir miyim veya tedaviyi almadan önce uzak durmam gereken belirli yiyecekler var mı?
• Radyoterapi nasıl olacak? Ne sıklıkla verilecek? Ne kadar sürecek?
• Kanserin çevresindeki bölge radyasyondan nasıl etkilenecek?
• Tedavi süresince nasıl hissedeceğim? Çalışabilir miyim? Okula gidebilir miyim? Ailem ile ilgilenebilir miyim?
• Olası yan etkiler nelerdir, ne zaman başlayacaklar, bitmesi ne kadar sürecek?
• Bu yan etkilerden herhangi biri yeme içme, egzersiz, çalışma gibi faktörlerden etkilenir mi?
• Tedavi ve/veya yan etkiler görünüşümü değiştirecek mi?
• Uzun süreli yan etkiler nelerdir?
• Gelecekte herhangi başka sağlık sorunları açısından yüksek riskte mi olacağım?
Eksternal redyoterapi esnasında veya sonrasında radyoaktif mi olacağım ?
Eksternal radyoterapi vücudunuzdaki hücreleri yalnızca bir anlık etkiler. Çünkü vücudunuzda herhangi bir radyasyon kaynağı yoktur dolayısıyla tedavi süresince veya sonrasında hiçbir zaman radyoaktif olmayacaksınız.
